Karkonosze jako biogeograficzne skrzyżowanie

Wyjątkowa wartość przyrodnicza Karkonoszy związana jest z ich specyficznym położeniem w centrum Europy. Są najwyższymi górami hercyńskimi, leżącymi tuż powyżej 50. stopnia szerokości geograficznej północnej. Ich grzbiety wyraźnie wznoszą się ponad górną granicę lasu. Karkonosze są więc odizolowaną od otoczenia wyspą w środku rozległych równin i wyżyn Europy Środkowej. Od podobnych gór w Skandynawii, na Wyspach Brytyjskich czy w południowo-zachodniej Europie dzielą je setki kilometrów. Dlatego też są one naturalną barierą, która przez wieki stoi na drodze chłodnym i wilgotnym zachodnim wiatrom znad Oceanu Atlantyckiego. W przeszłości miały tu miejsce ważne wydarzenia, które wpłynęły na rozwój środkowoeuropejskich krajobrazów i przyrody.
W okresie powtarzających się w czwartorzędzie zlodowaceń z północy na południe wędrował ogromny lodowiec skandynawski, po którego południowym skraju aż na tereny Europy Środkowej przeniknęła skandynawska tundra. Masy lodu zatrzymały się wtedy niedaleko północnego przedgórza Karkonoszy. Lodowce alpejskie były większe i sięgały bliżej kotliny czeskiej. Niepokryte lodem grzbiety Karkonoszy stały się wtedy naturalnym skrzyżowaniem, na którym doszło do spotkania przyrody skandynawskiej i alpejskiej. Miało to istotny wpływ na bogactwo gatunkowe i różnorodność tych niewielkich gór.

Kiedy mniej więcej przed 20 tysiącami lat doszło do wyraźnego ocieplenia, lodowce wycofały się na północ albo w wyższe partie Alp. W tym czasie najwyższe grzbiety górskie stały się wyspą, którą od pozostałych europejskich gór oddzielały rozległe środkowoeuropejskie lasy. W efekcie długotrwałej izolacji w Karkonoszach znalazło się wiele przedstawicieli flory i fauny z okresu lodowcowego, zwanych reliktami polodowcowymi. Jednocześnie rozwinęły się tu gatunki roślin (rzadziej zwierząt), których nigdzie indziej na świecie nie znajdziemy – tak zwane endemity. Karkonosze słyną z dużej ich liczby.